De Elfstedentocht is de beroemdste Nederlandse schaatstocht waarbij 11 steden in Friesland per schaats worden bezocht. In principe start de tocht vanaf Leeuwarden en voert dan naar Sneek en de overige steden, en eindigd pas als de finish, weer in Leeuwarden, bereikt is. De tocht kan zeer zwaar zijn, bij flinke vorst en tegenwind en stuifsneeuw. In 1963 was de Elfstedentocht zo zwaar dat menige deelnemer bevroren lichaamsdelen had en doodziek over de streep gingen. Komt er in 2012 een Elfstedentocht? Misschien wel. Het ijs moet echter minimaal 15 centimeter dik zijn op alle water waarover geschaats moet worden, dus het moet nog even doorvriezen.
De Elfstedentocht werd voor het laatst gereden in 1997, en de laatste winnaar was Henk Angenent. Ook in 1985 en 1986 kon de tocht gereden worden, hoewel toen soms met veel water op het ijs omdat de dooi had ingezet. Evert van Benthem won de tocht toen tweemaal op rij. De schaatstocht voert langs elf 'steden' in Friesland met stadsrechten, of plaatsen die ooit stadsrechten gekregen hebben. Dokkum is de verste stad die bereikt moet worden. De tocht is bijna 200 km lang. De tocht wordt uitsluitend gereden op natuurijs. Op stukken waar men niet schaatsen kan, zoals onder bruggen, wordt ook wel gekluund. Het klunen is (een stukje) lopen op de schaats, al dan niet met schaatsbeschermers onder. De tocht zou in het verleden ook al gereden zijn door ene Pier. Dat blijkt uit een gedicht van Boelens uit 1740.
De knaap was lang beducht,
Voor het baasje, dat gelijk een vogel door de lucht
Kon vliegen over het ijs. 't Is Pier die ellef Steden
Van Friesland, op een dag, heeft in het rond gereden.
Bron: Wikipedia.
Elfstedentocht 1963 filmbeelden
Over het algemeen wordt aangenomen dat de elfstedentocht al vaker gereden werd, bij wijze van wintervermaak. Jonge mannen die erom wedden er vroeger om dat ze de tocht langs elf steden rijden konden. Schaatsen was vroeger een noodzakelijk vervoersmiddel, men had geen auto's of andere voertuigen, en paarden waren dieren die voor veel mensen te duur waren. In de winters werd dus vaak over het ijs gereist. Wilt u zelf schaatsen kopen? Kijk dan eens bij: Schaatsen kopen voor volwassenen en kinderen
Pim Mulier, en de eerste officiele elfstedentocht
In 1895 red Pim Mulier de Elfstedentocht en hij richtte vervolgens de wedstrijd op. Hij ontwierp ook het Elfstedenkruisje, als een soort medaille. De officiele Elfstedentocht werd daarna voor het eerst pas in 1905 gereden en werd sindsdien een Nederlandse traditie en 15 keer gereden. Het ijs moet niet alleen sterk maar ook goed genoeg zijn om de tocht te kunnen rijden. Ijs wat vol ligt met opgevroren sneeuw is niet veilig en veroorzaakt valpartijen. De tocht wordt (indien mogelijk) slechts eenmaal in een winter gereden. Veelal zitten er een aantal jaren tussen voordat de tocht weer gereden kan worden. Zodra het begint te vriezen en er een periode van vorst voorspeld is, krijgen veel Nederlanders 'last' van de zogenaamde elfstedenkoorts. Men hoopt dan vurig dat de tocht gereden kan worden. De winnaar ontvangt de Pim Mulier-wisselprijs, levenslange roem, een medaille en het Elfstedenkruisje en natuurlijk een plekje in de Nederlandse geschiedenis. Iedereen van de ingeschrevenen die de Elfstedentocht op tijd uitrijdt (aankomst voor middernacht) ontvangt het Elfstedenkruisje. De eerste vijf mannen en de eerste vijf vrouwen ontvangen ook een medaille. Nog niet zolang geleden ontvingen alleen mannen een medaille. Nog daterend uit een tijd dat vrouwen niet meetelden in de maatschappij en dat ze zelfs niet mochten meedoen aan de tocht.
Steden
De 11 steden die bezocht worden hebben allen een (stempel)post waar de schaatsers een stempel ophalen, als bewijs dat ze de stad bereikt hebben. Ook zijn er drie geheime posten waar een perforatie in de kaart moet worden opgehaald. Dit is om te voorkomen dat deelnemers stiekem over land een stuk afleggen. De tocht wordt georganisdeerd door de Koninklijke Vereniging De Friesche Elf Steden. De tocht begint in Leeuwarden met de wedstrijdrijders, later gevolgd door vele andere deelnemers. Prins Willem Alexander reed in de tachtiger jaren de tocht mee onder een schuilnaam. Men rijdt van Leeuwarden naar Leewarden en de winnaar eindigt dus ook in Leeuwarden. De elf steden die op de route liggen zijn:
- Sneek 22 kilometer (vanaf startpunt Leeuwarden 22km)
- IJlst 26 kilometer (vanaf Sneek 4km)
- Sloten 40 kilometer (vanaf IJLst 14km)
- Stavoren 66 kilometer (vanaf Sloten 26 km)
- Hindeloopen 77 kilometer (vanaf Stavoren 11 km)
- Workum 86 kilometer (vanaf Hindeloopen 9 km)
- Bolsward 99 kilometer (vanaf Workum 13 km)
- Harlingen 116 kilometer (vanaf Bolsward 17 km)
- Franeker 129 kilometer (vanaf Harlingen 13 km)
- Dokkum 174 kilometer (vanaf Franeker 45 km)
- Leeuwarden 199 kilometer (vanaf Dokkum 15 km)
Geschiedenis Elfstedentocht
De route is niet altijd zo geweest. Tot het jaar 1933 schaatse men de route juist andersom en ook in 1941 was dit het geval. Tussen Franeker en Dokkum moeten de schaatsers het langste stuk rijden, terwijl men vaak al min of meer uitgeput is. Dit is mede afhankelijk van de weersomstandigheden. De tocht in 1963 was ontzettend zwaar. Er werd een film over gemaakt met de titel 'De Hel van 1963'.
IJstransplantatie
Een mooi woord voor het sluiten van wakken op de route, is ijstransplantatie. Gezonde blokken ijs worden dan in het wak te drijven gelegd. De kieren tussen de brokken groeien bij vorst vanzelf dicht. De Rayonhoofden van de vereniging besluiten samen of de tocht doorgaat. Men moet streng zijn om ongelukken te voorkomen.
Winnaars Elfstedentocht (Mannen)
De Elfstedentocht werd tot nu toe gewonnen door:
- 1909 - 2 januari - Minne Hoekstra Duur: 13:50 Afstand: 189 km. Hij reed de tocht ondanks een longontsteking. Hij vond de tocht ook niet zwaar genoeg, en de kou niet zwaar genoeg. Dit ondanks dat het een pittige winter was.
- 1912 - 7 februari - Coen de Koning Duur: 11:40 Afstand: 189 km
- 1917 - 27 januari - Coen de Koning Duur 9:53 Afstand: 189 km
- 1929 - 12 februari - Karst Leemburg Duur: 11:09 Afstand: 191 km
- 1933 - 16 december - Abe de Vries en Sipke Castelein Duur: 9:53 Afstand: 195 km
- 1940 - 30 januari - Piet Keijzer, Auke Adema, Cor Jongert, Durk van der Duim, Sjouke Westra Duur: 11:30 Afstand: 198,5 km (meerdere winnaars die bewust gelijktijdig over de streep gingen)
- 1941 - 6 februari - Auke Adema Duur: 9:19 Afstand: 198,5 km
- 1942 - 22 januari - Sietze de Groot Duur: 8:44 Afstand: 198 km
- 1947 - 8 februari - Jan van der Hoorn Duur: 10:51 Afstand: 191 km
- 1954 - 3 februari - Jeen van den Berg Duur: 7:35 Afstand: 198,5 km
- 1956 - 14 februari - Jan van der Hoorn, Aad de Koning, Jeen Nauta, Maus Wijnhout en Anton Verhoeven gingen gezamenlijk als eerste over de finishlijn. Gezamenlijk de finish berieken was echtrer verboden na 1940. De ploeg winnaars werd niet gediskwalificeerd maar er werd dat jaar geen winnaar aangewezen. Afstand: 190,5 km
- 1963 - 18 januari - Reinier Paping Duur: 10:59 Afstand: 196,5 km. Deze tocht is de beroemdste of beruchtste. Het vroor -18 aan de start. Er woei een gure wind en fijne stuifsneeuw bedekte het ijs. 10.000 deelnemers deden mee aan de tocht, maar slechts 136 reden de tocht daadwerkelijk uit.
- 1985 - 21 februari - Evert van Benthem Duur 6:47 Afstand: 196,8 km
- 1986 - 26 februari - Evert van Benthem Duur: 6:55 Afstand: 199,3 km
- 1997 - 4 januari - Henk Angenent Duur: 6:49 Afstand: 199,6 km
De tocht werd zo te zien tot nu toe het snelste afgelegd door Henk Angenent. Snellere schaatsen, moderne kledij en goede weersomstandigheden spelen hierbij ook een rol.
Winnaars Elfstedentocht (Vrouwen)
- 1940 - Sjoerdje Faber (werd toen nog niet officieel erkend)
- 1947 - onbekend
- 1985 - Lenie van der Hoorn (officieel als eerste vrouw die de finsih behaalde, erkend)
- 1986 - Tineke Dijkshoorn
- 1997 - Klasina Steinstra (zwanger toen ze de tocht verreed)
Pas bij de 16e Elfstedentocht (mogelijk in 2012) zal ook een vrouw als eerste winnares van de Elfstedentocht gehuldigd worden. Er komt dan een aparte wedstrijd voor mannen en vrouwen. De vrouwen gaan een kwartier na de mannen van start.
Bronnen: ingesloten Youtube filmpjes, wikipedia.
- Lees meer: Schaatsen kopen?